ТУҒАН ЖЕРГЕ ТАҒЗЫМ
Киелі Жалағаш топырағында талай марғасқалар дүниеге келген. Дарияның бір мүйісін жайлаған Жалағаштан тілінен бал тамған ақындар, күміс көмей жыршылар да шыққан, бұл өлке ел бастаған көсемге де, топты жарған шешенге де, қол бастаған батырға да, елді ұйытқан абызға да кенде емес. Сондай қайраткер тұлғалардың бірі – өткен ғасырдың 30 жылдарындағы құғын-сүргіннің құрбаны болған қоғам қайраткері, ағартушы мұғалім, қаламгер Әбдірашит Бердәулетов. 1898 жылы Жалағаш ауданындағы қазіргі М.Шәменов ауылында дүниеге келген Әбдірашид Бердәулетовтің ел алдындағы еңбегі халық жадында. Әбдірашит Бердәулетов 1920 жылдарда аудан көлеміндегі мектептерде бала оқытты. 1934 жылы Алматы қаласындағы коммунистік жоғарғы партия мектебін бітіріп, аудандық, облыстық партия комитетінде жауапты қызметтер атқарды. Көкшетауда газет редакторы, 1934 жылы «Қызыл Түркістан» ауданаралық газетінде бас редактор және Түркістан аудандық партия комитетінің мүшесі болды.
Алайда сол бір балапан басына, тұрымтай тұсына кеткен заманда солақай саясаттың құрбаны болды. 1937 жылы қараша айында халық жауы ретінде ұсталып, содан хабарсыз кетті. Отыз жылдан кейін Әбдірашит Бердәулетов толық ақталып, партиялығы қалпына келтірілді. Қазір оның туған жері М.Шәменов ауылындағы №34 орта мектеп қайраткердің есімімен аталады. Қызылорда қаласында Әбдірашит Бердәулетов атындағы көше бар. Бір көңілге медет болатыны – қайраткер тұлғаның ұрпақтары бар. Әбдірашит Бердәулетовтен Камал, Комвуз, Бақытжан деген үш ұл қалды. Камал Бердәулетов ұзақ жыл ауыл шаруашылығы саласында қызмет атқарды. Ауыл шаруашылығының көрнекті ұйымдастырушысы, қайраткері болды. 1964 жылы ауданның қиыр шетіндегі Аққыр совхозының негізін қалады. Кейін облыстық қой шаруашылығы басқармасының басшысы болып зейнет демалысына шықты. Комвуз Бердәулетов ауданның білім беру, мәдениет саласында еңбек етті. Ұзақ жыл аудандық мәдениет бөлімінің басшысы қызметін атқарды. Ал кенже ұлы Бақытжан Бердәулетов денсаулық сақтау саласында еңбек етті. Бүгінгі әңгімеміз осы Бақытжан ағамыз жайлы болмақ.
1938 жылы Әбдірашит Бердәулетов Түркістан қаласында жауапты қызметте еді. 1937 жылы ол кісі тұтқындалғанда Бақытжан ағамыз анасының құрсағында тұғын. Яғни әкесі халық жауы ретінде қамауға алынғасын, бір жылдан кейін, 1938 жылы 6 сәуірде Түркістан қаласында дүниеге келді. Отағасы тұтқындалғасын не жағдай болсын, анасымен екеуі арып-ашып, елге қайтты. Ағайынның ортасына келіп, Бақытжан ағамыз 1955 жылы Жалағаштағы Сталин мектебін, қазіргі №31 орта мектепті бітірді. 1956 жылы Душанбе қаласындағы Абу Али ибн Сина атындағы Тәжікстан мемлекеттік медицина институтына оқуға түсіп, 1962 жылы үздік бітіріп шықты. Сол уақыттан бері жарты ғасырдан аса денсаулық сақтау саласында қажырлы еңбек етті.
Бақытжан ағамыз зейнет демалысына шыққасын қарап жатпай, өткен өмір жолын қағазға түсіріп, кітап қылып шығарды. «Преодоление» деп аталатын бұл кітабын қалың оқырман жылы қабылдады. Алматы қаласында тұратын Бақытжан ағамыз таяуда елге келіп, ата-бабаларының туған жеріне аяқ басты. М.Шәменов ауылында болып, ондағы әкесі Әбдірашит Бердәулетов атындағы №34 орта мектеп оқушыларымен, аудан орталығындағы №31 орта мектеп оқушыларымен кездесіп, әңгімелесті. Оқушылардың сұрақтарына жауап берді. Кездесу соңында оқушыларға, мектеп кітапханасына өзінің қолтаңбасымен кітабын сыйға тартты.
Бақытжан Бердәулетов дүниеге келген 1938 жыл елде қуғын-сүргін күшіне мініп, ел басына қара бұлт үйіріліп тұрған шақ еді. Әкесі Әбдірашит ұсталып кеткен, анасы Қалжан Ахунның қызы Айша балаларымен қалды. Арман қуған жас бала аудан орталығындағы Сталин атындағы мектепті бітіргесін Алматыдағы медицина институтына барды. Бірақ халық жауының баласы оқуға қабылданбады. Бәкеңнің қабылдау комиссиясына құжат тапсырғаны да қызық. Құжат тапсыратын кезде өзі, ата-анасы туралы мәлімет сұраған қағазды толтырғанда, «Әкем Әбдірашит Бердәулетов 1937 жылы ұсталып кеткен» - деп жазды. Қабылдау комиссиясында отырған орта бойлы, иманжүзділеу келген қазақ жігіті бұның берген құжаттарын қарап болып, оңашаға алып шығып, «Айналайын-ау, мына жерде әкең туралы неге бүйдеп жаздың, расымен сотталып, айдалып кеткен болса әкем жоқ деп жаза салсайшы» – деді. Сонда ағамыз, «Неге олай дейсіз, әкем жоқ емес, бар. Оның үстіне мен комсомол емеспін бе, қалай өтірік жазамын, жоқ, өтірік айта алмаймын» – деді. Ана жігіт үндемеді, бұның бетіне бір қарады да, кетіп қалды. Расында ол жігіттің айтқаны дұрыс болып шықты. Халық жауының баласы ретінде құжаттарын қайтарып берді.
Амал жоқ, оқуды басқа жақтан іздеуге тура келді. Анасының сіңлісі, Қалжан Ахунның екінші қызы Сәлима Тәжікстанда тұратын. Қалайда оқуым керек деп, сол нағашы апасын арқа тұтып, Тәжікстанға тартып кетті. Тәжікстанда Ұялы деген қыстақта бір жыл мектепте аға пионер жетекшісі болып жұмыс істеді. Мектепте тәжік, өзбек, орыс бөлімдері бар екен. Осындай аралас мектепте жұмыс істегені жас жігітті ширатып, шыңдай түсті. Келесі, яғни 1956 жылы Душанбе қаласындағы Абу Али ибн Сина атындағы Тәжікстан мемлекеттік медицина институтына оқуға түсті. Алматыда оқу орындарында орыс ұлты басым болса, бұл жақта тәжіктер басым екен. Білімге сусап барған жас жігіт, жақсы оқыды. Өзінің курсында топтың жетекшісі қылып сайлады. Институтты 1962 жылы үздік бітіріп шықты.
Медицина институтын үздік бітірген Бақытжан ағамызға Душанбеде қалу ұсынылып, мемлекеттік медицина институтында бір жыл жұмыс істеді. Бірақ жас жігіттің аңсары туған жеріне келу, елге қызмет ету еді. Осы ойын айтқанда институт басшылығы, «Біз сені оқыттық-тоқыттық, қайда барасың, осында үш жыл жұмыс істеуің керек емес пе, жұмысыңды жалғастыр» – деді тәжік ағайындар. Расында сол кездегі ереже-тәртіп бойынша сол оқуды бітіргесін, сол аймақта үш жыл жұмыс істеу керек еді. «Келіншек керек болса осында да әдемі қыздар бар, осы жерден де табылады» – дегенді қосып қойды басшылары. Анасы Айшаны Тәжікстанға көшіріп, қолына алған еді. Үйде отырып, анасымен ақылдасты. «Балам, бұл жерде жүріп, тәжіктің, иә болмаса өзбектің қасы-көзі қиылған бір сұлуын аларсың, оған дауым жоқ. Сосын ол қызды мен түсінбей, ол мені түсінбей, екеумізге өзің тілмаш болып отырамысың» – деді анасы баласының көңіліне қарап әзілдеп. Сәл үнсіздіктен кейін сабырлы қалпы әңгімесін жалғады. «Балам, біздің ата-бабаларымыз, «Ит тойған жеріне, ер туған жеріне» деп өсиет айтып кеткен. Оқуыңды бітірдің, енді елге қайтайық, осы алған біліміңді еліңе жұмса, халқыңа қызмет қыл» – деді. Бұл анасының түпкілікті шешімі еді. Ертеңіне басшыларына келіп, «Көңілдеріңізге рақмет, анамның жасы келді, денсаулығы да жақсы емес, елге қайтамын» – деді Бәкең оларға ризашылығын білдіріп.
Сөйтіп 1965 жылы анасын алып, Алматыға келді. Сол уақыттан бері елу бес жыл денсаулық сақтау саласында абыройлы еңбек етіп келеді. 1971 жылы Алматы медицина институтына жұмысқа шақыру алды. Институтта студенттерге дәріс беріп, 1989 жылға дейін госпиталь хирургиясы кафедрасында ассистент қызметін атқарды. Осында жүріп 1973 жылы кандидаттық диссертациясын қорғады. 1979 жылы Кеңес үкіметі Ауғанстанға әскер кіргізді. Ауғанстандағы жағдай күрделеніп, соғыс басталды. Кеңес әскерінің құрамында болған барлық ұлттар мен ұлыстардың өкілдері Ауғанстандағы соғысқа тартылды. Нақ осы тұста ол жаққа мықты, білікті дәрігерлер керек болды. Бір күні Бақытжан ағамыз да әскери қызметке шақыру алды. Сөйтіп 1980-1981 жылдары Ауғанстандағы соғысқа да қатысты. «Алтай» арнайы бригадасында хирург және медицина қызметінің басшысы болды. Ауғанстандағы ұрыс қимылдарына қатыса жүріп, көшпелі госпитальдарда аса ауыр жағдайда қызмет атқарды. Неше алуан жарақат алған сарбаздарды ажалдан аман алып қалды. Қиын жағдайда, от пен оқтың астында жүріп өте күрделі операцияларды да жасады. 1981 жылы әскери қызмет мерзімін аяқтап, аман-есен елге оралды.
2009-2019 жылдары травматология-ортопедия кафедрасының доценті қызметтерін атқарды. Бақытжан ағамыз 70-тен аса ғылыми мақалалардың авторы. Қазақстанның және Ресейдің бірнеше мемлекеттік марапаттарының иегері. Ағамыздың кеудесінде «Қазақстан Республикасы денсаулық сақтау ісінің үздігі» кеудебелгісі, С.Д.Асфендияров атындағы Қазақ Ұлттық медицина университетінің, Н.А.Сызғанов атындағы Ұлттық хирургия ғылыми орталығының «Алтын» медальдары жарқырайды. Бақытжан ағамыз С.Д.Асфендияров атындағы Қазақ Ұлттық медицина университетінің Құрметті ардагері.
Бұл күнде Бәкең Сәбила апамыз екеуі үш бала өсіріп, немерелерін тәрбиелеп отыр. Балалары әке жолын қуып түрлі салаларда қызмет істеп жатыр. Үлкені Айгүл дәрігер-офталмолог, екіншісі Саодат экономист. Бүкіл саналы ғұмырын денсаулық сақтау саласына, ғылымға, ұрпақ тәрбиесіне арнаған Бақытжан Әбдірашитұлының өмірі мен қызметі кейінгі өскелең ұрпаққа үлгі-өнеге. Ағамыздың туған елге сапарын елім деген азаматтың туған жер топырағына тағзымы деп түсіндік. Ата бабаларының еңбек еткен, табанының ізі қалған туған топырақты сағынған арда ұлдың елге келген қадамы құтты болсын дей отырып, ойымызды әрбір жас өскінге Бақытжан ағамыздай елге қызмет етуді жазсын деп түйіндедік.
Тұрақ Адисұлы,
Қазақстан Журналистер
одағының мүшесі