Осы күні ауылдарға бара қалсаң жергілікті халық аң-құстың қисапсыз қырылып жатқанын айтады. Табиғи апаттан емес, адам қолынан. Бұрын әр бұтаның түбінен секектеп шығатын дала қояны да қазір көп кездеспейді. Ана бір жылы Қызылқұм ішіне аңға кеткендер екі-үш күн жатып, 200-300 қоянға дейін аулап алып келеді дегенді естігенде жаным түршігіп еді. Бұл табиғатқа адам қолымен жасалған қиянат, тіпті ашық қастандық қой. Бұрын саяқ жүретін бірлі-жарым қарақұйрық та қазір қара көрсетпейтін болған. Айналамыздағы ақбөкенді болса да қырып-жойып тауыстық. Бұрын мыңдап өретін Арқа даласының өзінде осы сұлу жануардың тұяғы азайып, тұқымы тұздай құрып бара жатыр деп дабыл қаққанымызға да бірнеше жыл болды. Тіпті кейбір қаніпезерлер көктемде, мамыр айының басында болатын құралайдың салқынын күтетін көрінеді. Сол бір мезетте көздері жәудіреген жануарлар лақтайды екен ғой. Ал мылтығының қарауылы қан тілеген әлгі қатыгездер сол сәтті пайдаланып, жусатып салатын көрінеді. Адамдардан ынсап, қанағат кетсе, табиғатқа қауіп төнеді екен. Дала мен нуларда аң-құс шулап, өзендер мен суларда балық тулап жатпаса, бауырындағы перзенттерінен айырылған табиғаттың өзі күңіреніп кетеді екен.

Өзен-көлдерді жағалап жүріп қуат көзі жоғары электр сымын суға салып, балықты тоқпен ұрып алатындарды естігенде де аза бойың қаза болады. Әлгі су астына салған электр тоғының жойқын қуаты тек балықты ғана емес, сол көлдегі барлық жыбырлаған жәндікті өлтіріп тастайтын көрінеді. Жоғары кернеулі электр күші дәу жайындардың өзін соққанда жағаға лақтырып жібереді екен. Ал ағысы қатты өзендердегі тоқтан аман қал­ған балықтардың өзі уылдырық шашу қабілетінен айырылып қалады дейді...

Біз, адамдар туған жерді сүюді құстардан үйренуіміз керек сияқты. Сол қанатты ма­құлықтар күз келсе туып-өскен жерін қимай бірнеше мәрте айналып ұшады да, жылы жаққа бет түзейді. Жылы жаққа болғанда, еліміздің қы­сы жұмсақ өңірі емес, мұхит асып 20-30 мың шақырым қашықтықты артқа тастап, Африка, Үндістан секілді елдерге жетеді. Ен­ді қараңыз, ол жақ та оларға жайлы, жем-суы мол мекен. Қалып қоюға болады ғой. Жоқ, олар ол жақта тұрақтап қалмайды. Біздің елде көктем шыққанда олар да өздерінің туып-өс­кен жеріне жолдағы қаншама қиындықтар мен кедергілерге қарамастан қанатын тал­дырып, соншалықты сағынышпен ұшып же­теді. Өзен-көлдеріне қиқулап келіп көлбей қо­нып, сол маңайды думанға бөлейді, даланың, табиғаттың сәнін кіргізеді. Олар­ды туған жеріне тартқан соншалықты қандай күш сон­да?

Құстардың досы бала мен ақын ғой. Құсты жырына қоспаған ақын жоқ шығар, сірә! Мұ­қағалидың мына өлеңін тебіренбей отырып оқу мүм­кін бе? Қараңызшы:

Үлпілдеген, үрпиген үкім менің,

Жыл құстарын сағынып, күтудемін.

Көз алмай шұбатылған құс жолынан,

Бүкіл елім күтуде, бүкіл жерім.

Қырларым да күтуде, дөңдерім де,

Сағынады бізбенен көл де бірге.

Үкім менің, қарашы, жыл құстары

Келеді екен қайсы ендік белдеуінде.

Қараторғай, қарлығаш, тырналарым,

Қашан бізге әкелер жыл хабарын?

Қашан қонар зергерлер – аққу, қаздар

Әшекейлеп көлдерін, жылғаларын.

Қашан болар тоғайда ән сабағы,

Ән салады, қашан кеп жан самалы?

Қашан мынау жайқалып емен, терек,

Жапырақтар жабыла қол соғады?

Айлар өтті қолыма қонғанына,

Еріксіздік басына орнады ма?!

Тұтқын болып отырмай тойда мына,

Ораласың сен қашан орманыңа?..

Ендеше, үлкен жүректі ақын соншалықты асы­ғып, аңсап, сағынышпен күткен құс­тар­ды біз неге басқаша қарсы аламыз?

Қай күні ауылдағы бір ағамыз биыл жыл құс­та­рының кешігіп жатқанын айтты. Жолын тосып жүр екен. Сағынып күтіп жүрген жоқ. Мылтығын асынып алып, қамыс арасынан аспанға көз сала аңдып, көл жағалап жүр. Ал енді сол әдемі тіршілік иелері бір күн­дері бізден, қандықол қарақшылардан күдерін үзіп, сол кеткен жағынан оралмай қалса ше?

...Мамыр айы жақындап келеді. Бұл киіктердің, соның ішінде ақбөкеннің төлдейтін мезгілі...