Біздің қасиетті Сыр бойы – ежелден-ақ таңғажайып сырға толы, жырға толы киелі өлке. Сырдария өзені ғасырлар бойы осы жерді мекен еткен халыққа тіршілік нәрін сыйлап келеді. Бүгінгідей ғылыми техникалық прогресс күн сайын емес, сағат сайын қарыштап дамып бара жатқан жаһандану дәуірінде өткен тарихымызды ұмытпай, кейінгі ұрпаққа аманаттап табыстамасақ, онда ол бүгінгі буын өкілдері, біздер үшін үлкен айып болар еді.

Енді әңгімеміздің басты тақырыбына қа­рай ойыссақ… Бұл оқиға сонау XIX-шы ғасыр­дың орта шенінде қазақтың кең байтақ да­ла­сын дүр сілкіндіріп, азаматтарын атқа қон­дырған Кенес­ары, Наурызбай бастаған, орыс отар­шыл­дарына қарсы ұлт азаттық көтерілісінің заманында бол­ған оқиға екен. Солардың бірі және бірегейі бо­лып, азаттықтың ақ таңы үшін аттан түспей, талай қанды жорықтарды бірге өткізген Бұқарбай ба­тыр бабамыз жасы ұлғайған шағында өзінің рулас ағайындарымен осы күнгі Жалағаш ауданы, Қаракеткен ауылының солтүстік шығыс жағы, Сырдың арқа бетіндегі Нұралықтан бастау ала­тын, топырағы құнарлы, ауасы жайлы мекенге қо­ныс­танып отырыпты. Елді отырықшылыққа бейім­деп, бау-бақша салып, егін егу үшін сонау Қараөзек өзенінің бір саласы Түйте өзегінен ша­ма­мен ұзындығы он шақырымдай арық қазды­рады. Қарулы жігіттерді ұйымдастырып, бірнеше топқа бөліп, өздеріне тиесілі бөлінген межелі жерлерді кетпендеп қаза бастайды. Солардың ішінде бір үйдің ағайынды екі баласы қалың ну қамысты аршып, арыққа із салып қазып келе жатқанда кү­шіктеп жатқан аналық жолбарыстың ініне тап болады.

Сол сәтте күшіктерін қызғанған ызалы жолба­рыс серіппедей атылып келіп, көз ілеспес жыл­дамдықпен жаңағы жігіттің тамағын өткір тыр­нағымен орып жібереді. Әп сәтте тасыр-тұсырды естіген бауыры жүгіріп келгенде оған да жолбарыс атылып барып, алқымынан алып, кеңірдегін қиып жібереді. Сол сәтте айнала азан-қазан болып, жақын жердегі адамдар жүгіріп келе бастайды. Бірақ өкінішке орай бұл кезде бәрі тым кеш еді. Қансырап жайрап жатқан қос жігітті көргеннен кейін барып, оқиғаның мән жайын түсінеді.

Ел игілігі үшін еңбек етіп жүріп, қыршын кеткен екі жігіттің қазасы елдің еңсесін езіп жібереді. Ел жұрты қайғыра аза тұтып, ақ жуып арулап, на­­маздап, сол Бұқарбай батыр арығының ма­ңайына екеуін қатар жерлейді. Кейіннен Бұқарбай батыр бабамыз елдің ақсақалдарымен ойласа келе ұрпақсыз шейіт болып кеткен екі жігіттің ба­сына бір белгі қоюды ұйғарыпты. Содан халық бо­лып жұмыла кірісіп, кесек құйып, биіктігі төрт-бес метрдей болатын алып мұнара құрылысын соғады.

Кейіннен әлгі жігіттердің аты-жөні ұмытылып, халық оны "Қосжігіттің мұнарасы" деп атап кет­кен екен. Бұл күндері елде мұның тарихын біле­тін көнекөз қариялар да азайып кетті. Біздің қолы­мызға там-тұмдап жеткен мәліметтерге сүйенсек, бұл жігіттердің аты-жөні белгісіз, руы Тоқберлі Табынға жататын Қабан батырдың ағайындары болып келеді екен. Отан үшін жыртқыштың қолы­нан шейіт болған арыстай қос азаматтың тарихы қысқаша осы.

Иә, одан бері қаншама жылдар жылжып, ға­сыр­дан астам уақыт өтсе де табиғат өз дегенін жасайды. Бұл күндері мұнаралар жауынға мүжіліп, күтім жоқтығынан құлау алдында тұр. Тіпті ау­да­ны­мыздағы тарихи ескерткіштердің тізіміне де алын­баған екен. Бұл да осы саланың тізгінін ұс­таған азаматтардың немқұрайлылығы ма, әлде өз жұ­мысына жауапсыздығы ма, ол жағын өздерінің ар-ұятына қалдырайық.

Бұл ескерткіштердің тағы бір ерекшелігі біздің Сыр бойында көптеген мұнаралар цилиндр пі­шін­дес, конус тәрізді домалақ болып келсе, бұл мұнаралар төрт бұрышты етіп тік болып өріл­ген. Мәңгілік тыныс тапқан Бұқарбай батыр қо­ры­мы­на барар жолда, Қаракеткен ауылынан 20 ша­қырымдай жерде жатыр.

Сөз соңында айтарымыз, өзімізге жарық дүние сыйлап, алақанына салып аялаған туған жеріміздің тарихын ұмытпайық. Ұрпақтар сабақтастығы үзілмесін десек, қолдың кірі дүние қуып кетпей, тым болмаса білгенімізді немесе осындай оқыған дүниелерімізді көңілге тоқып, көкірек сарайымызға сақтап, кейінгі жастарға айта жүрейік дегім келеді.