Бесік – ұлтымыздың ұясы

Өз болмысын сақтаған ұлт жоғалмайды. Жер бетінен жойылып кеткен ұлттың көбінің алдымен тілі, содан соң ділі жоғалған, сөйтіп басқа ұлттарға жұтылған. Өз қанын, жанын қасіретке өз қолымен байлап, азғындалған халықтар да көп. Оларға зауал Алладан болған. Мәселен, Жаратушының өзі кешіре алмаған өте ауыр күнәлары үшін аспаннан жаңбырша жауған тастың астында қалып, тұқымы құрып кеткен Лұт қауымы.

Қазақтың да басына Алла көп сынақ берді. Бірақ халқымыз сол сынақтардан аман өтті. Қанқұйлы соғысты да көрді, аштық нәубетін де көрді, қуғын-сүргінге де ұшырады. Бірақ сол қилы замандарда елдің бірлігі бұзылмады. Туысқандығын, татулығын сақтады. Жасы қария­сы­ның ақылын алды, қарттар жас­тарға сенді. Одан беріде "бөліп ал да, билей бер" деген ұран-ұс­та­нымдағы отарлау саясаты бас­талды. Бас көтергендерді "халық жауы" атандырып атты, асты. Сөй­­тіп қазақты орыстандырып ал­­ғысы келді. Алайда, қазақ ол қан­ды құрықтан да бұлқынып, босап шықты.

Егемен ел болғанда жанары бо­талап жылаған үлкендерді көрдік. Тілімен, дінімен, салт-санасымен қайта қауышатын күн туғанына қуан­ған екен олар. Бірақ егемен ел болдық, тіліміз тірілді, дініміздің шырағы қайта жанды деп жанары суланған сол үлкендердің қуанышы ұзаққа созылмады. Арампиғылды топтар асыл дінімізді пайдаланып, халық арасында "арабтандыру" сая­сатын бастап жіберді. Ұлт ре­тінде "тағдырдың тезінен, тозақ­тың өзінен аман қалған" халқымыз, оң-солын танымаған қазақтың жас­тары өз қағынан жеріп, ата-баба­сының жолынан адаса бастады.

Тәрбие басы – талбесік. Аттың жалы, түйенің қомында жүріп кө­бейген көшпелі халықтың тұр­мы­сында бесіктің орны ерекше, атқарған қызметі де айрықша. Бір кездегі қазақ даласының тәрбиесі мен демографиялық көрсеткіші ті­келей осы бесікке қатысты болған. Хан да, қара да, батыр да, ақын да, жыршы да, күйші де, ғалым да, ғұлама да, данышпан да, әу­лие-әнбие де өсіп-өнген тал бе­сік тек сәбиді әлдилеу үшін қа­жет болды десек, қателесеміз. Бе­сіктің та­залығы, жайлылығы, жылы­лы­ғы­нан бөлек, оның басқа да қасиеті көп.

Баланы бесікке бөлеудің пай­дасы зор. Біріншіден, ана құрса­ғында жатқанда-ақ тоғыз ай бойы тербеліп, шайқалып жетілген ша­қалаққа жарық дүниеге келгенде де сондай қозғалыс қажет. Ал оны тек бесік қана атқара алады. Екіншіден, құс қанатынан салқын тиетін нәресте үшін жылы, жайлы әрі таза жатады, үшіншіден, ұйқысы тыныш болады, жүйке жүйесі дұрыс дамиды, төртіншіден, қауіпсіз әрі баланың омыртқа жотасы мен қол-аяғы түзу өсіп жетіледі. Сонымен бірге бесікте өсіп-жетілген баланың мінезі де орнықты, сабырлы бола­тыны дә­лел­денген.

Бесік экологиялық тұр­ғыдан да зиянсыз. Бабаларымыз бесікті қа­­ра­ғайдан немесе қайыңнан жа­сапты. Бір қызығы, бесікті шеге арқылы ұстатпаған. Бөліктері бір-біріне кірігіп, бірігеді. Шүмегі де кәрі жіліктен жасалады. Демек, бұ­рынғылар шеге, сым секілді тот басып қалатын нәті темір нәрселер бесікте жатқан балаға ауыр болады деп санаған.

Бауыржан Момышұлы "Бесік тер­бетпейтін, сәбиіне бесік жырын айта алмайтын анадан қорқамын" депті. Қазіргі келіндердің дені баланы бесікке бөлеуге қарсы. Еуропаның сандалған психологтары мен дәрі­герлерінің дәлелсіз кеңестерін әлеу­меттік желіден тыңдап алып, жасқа толмаған баласын бесіктен ажы­ратып алған келіншектерді де естідік. Сылтауы, баланың өкпесі қысылып, қабырғасы майысады, миы шайқалады-мыс.

Кешегі қаһарлы хандар, ай­бар­лы батырлар, бұла күшімен әлемді таңғалдырған алыптар сол қасиетті талбесікте тербеліп өскен жоқ па еді?! Бесіктен шыққан балаға тәулік бойы памперс кигізуге тура келеді. Ал баланың тазалығы үшін тұтынатын осы бір жасанды жөр­гектің бала денсаулығына тигі­зе­тін залалы жайлы мамандар тара­пынан айтылып та, жазылып та келеді. Бірақ құлақ асып жатқан ата-ана жоқ. Баласының сәт сайын был­ғап қоятын жаялығын ауыс­ты­рып, жууға ерінген әйелдер да­йын жөргекті сатып алғанды жөн са­най­ды. Ылғалды сіңіріп алу үшін ауа кір­мейтін материалдан жа­са­латын памперстің құрамында химиялық заттар бар. Бірақ соған қарамастан қазір дүкендердегі ең өтімді тауар да сол.

Сөз басында халқымыздан шық­­қан қаһарман Бауыржанның сө­зін жаздық қой. Расында, бесік жы­рын білмейтін аналар бар қазір. Тәрбие – талбесіктен. Бесік ұлт­тық тәрбиенің бастауы. Ана мен баланың арасындағы рухани бай­ланыс бесіктен басталады екен. Бесік тербетіп отырған ана сәбиін әлдилеп, бесік жырын айтады. Әлди жырының әуені де жұмсақ, құлаққа жағымды және тек жылы сөздерден құралады. Ол сөздер ана жүрегінің мейіріміне малынып шыққанда тіпті жұмсарып, әсері күшейеді. Сөйтіп бесіктегі сәби санасына ана тілі мен ұлттық әуенді сіңіре береді.

Ел боламын десең, бесігіңді түзе. Заңғар жазушы Мұхтар Әуе­зов өткен ғасырдың өзінде осы­лай депті. Бұл бесікті жай ғана ұлттық құндылық ретінде дәріптеу үшін айтылған сөз емес. Аңдаған адам астарында еліміздің ертеңгі тағдыры таразыға тартылып тұрға­нын ұғынады. Ендеше, ел боламыз десек, ұрпағымызды бесіктен ажы­рат­пайық. Бесік көрген ұрпақ қана өз болмысын сақтайды. Бесік – ұр­пақтың ғана емес, бүтін ұлттың алтын ұясы. Сол ұя бұзылса, ұлт та жоғалады.

Биыл наурыз мерекесі қар­саңын­да ауданымызда келіндер сайы­сы болды. Сол сайыстың ере­жесінде қатысушыларға отбасында немесе әулетінде сақталған көне жәдігерлерді жинақтап, таныстыру тапсырылыпты. Көрмеге қойылған көне заттардың ішінен кішкентай ғана бесік көзге түсті. 1932 жылы ұстаның қолымен жиде ағашынан жасалыпты. Сынбаған, бүлінбеген. Тұла-бойында бір шеге жоқ.

Бұл бесікте белгілі ақын Мәлік Аяпов бөленіпті. Содан бері әлі күнге дейін қолданыста келеді екен. "Құдай қаласа, таяу арада біз­дің баламыз да осы бесікке бөленеді", – деді сайысқа қатысушы жас келіншек.

Ата-баба жолын сақтап, ұлттық құндылығын көзінің қарашығындай қорғап, атасы бө­ленген бесікті қас­тер тұтқан жас ке­ліншектің сөзіне тебірендік. Жа­қында ғана әлеуметтік желіден бүтін бесіктің қоқыс жә­шігінде жатқанын көріп, жанымыз ауырып еді. Ғасырға жуық тарихы бар көне бесікті са­райына шығарып тастамай, қас­тер­леп төріне қойған болашақ анаға қарап жұбандық.

Қуат АДИС