Жалағаш жаршысы Жалағаш аудандық қоғамдық-саяси газет
» » Теңелгенде күн мен түн

Теңелгенде күн мен түн

Салт-дәстүрлеріміздің кейбірі халық арасында кеңінен таралып, ал бірқатары ұмыт қалып барады. Әсіресе, Ұлыстың ұлы күнінде орындалуы тиіс бірер жоралғыларымызды жастар жағы біле бермейді. Әңгімемізге осы халықтық дәстүрлер арқау болып отыр.Бүгінгі күні халық арасында әлі күнге дейін желісін үзбей келе жатқан шілдехана, тұсаукесер, сүндет той, қыз ұзату секілді салт-дәстүрлеріміз бар. Мәселен, нәрестенің дүниеге келу құрметіне орай шілдехана тойы жасалады. Бұл салтты елдің кей жерлерінде «шілделік» деп те атайды. «Шілде» сөзі парсының «чел немесе чиль, яғни қырық» сөзінен шыққан. Шілдехананың көне атауы «Шілде күзет» болған. Бұл туылғаннан кейінгі қырық күндік күзет, яғни анасы мен баласын жын-шайтандардан қырық күн бойы күзету деген мағына береді. Алайда, уақыт өте нәрестенің жарық дүние есігін ашуын той жасап атап өту дәстүрге айналған. Бұл тойда баланың бауы берік болсын деп үлкендер жағы ақ тілектерін арнап, бата береді. Мұнан соң, қырық күні толып, қырқынан шығарылып, шашы, тырнағы алынған сәбиді бесікке салады. Оған туған-туыстары жиналып, жасы үлкен, инабатты, жөн білетін, балалы-шағалы болған бәйбішелер «Бесікке салу» рәсімін жасайды. Бесікті келін боп түскен қыздың жұрты әкеледі және екі жақ бір-біріне алғыс, құрмет ретінде білезіктерін тағып, киіттерін кигізеді. Бала бесіктен шығып, еңбектеп, енді қаз баса бастаған кезде «Тұсаукесер» рәсімі өтеді. Бұл өз аяғымен туған жер топырағын басып, айналасына көз тігіп, таң-тамаша болған балдырғанның алғашқы қадамына жасалатын маңызды рәсім. Мұны орындау көбінесе жүрісі жылдам, қимылы ширақ, іске епті, жақсы қасиеттерімен көпшілік көңілінен шығатын адамға бұйырады. Ол баланың аяғына ала жіп, қылдан ескен шыжым немесе ішек байлап, «Біреудің ала жібін аттама, бүлінгеннен бүлдіргі алма» деп тұсауын кеседі. Міне, осылайша шынашақтай ғана бүлдіршіннің жер бетіне алғашқы іздері түсіп, тәтті де қызыққа толы жаңа өмірін бастайды. «Тұсаукесер» осы баланың өмір сапарының сәтті болуы үшін жасалатын қазақ халқының ақ адал тілегі, ақжарма көңілі.
Ал, бұрынғы ата-бабаларымыз ақ түйенің қарны жарылған ұлыстың ұлы күні жаңғыратын «Ұйқыашар», «Селтеткізер», «Белкөтерер» сияқты дәстүрлерді біреу білер, біреу білмес. Білгеннің өзінде наурыз тойында шынайылап жаңғыртып жататындар аз. Сонымен бұлар нендей дәстүрлер? Оларды кімдер орындайды?
Жалпы Наурыз тойын тойлайтын шығыс халықтары үшін 21-інен 22-сіне қараған түн ерекше. Дәл осы түні таным бойынша күн мен түн теңеліп, осы түні арайлап атқан шуақты күнді алғашқы болып көруді жақсылыққа жорыған халық ұйқысыз өткізетін болған. Әсіресе, жастар жағы ұйқыны ысырып қойып, алтыбақан теуіп, ауылдың алты ауызын айтып, бір-бірімен ойнап-күліп бастаңғы жасап, ән-жыр айтысады. Ең әуелгісі, жігіттер жағы ұнатқан қызына сөз салып, серігін табуға тырысады екен. Ал, қыздар болса ұнатқан серісіне көңілін сездіру үшін тәтті дәм дайындайды. Оны «Ұйқыашар» деп атайды. Серілер ұйқыашар әзірлеген қыздарға «Селтеткізер» салтын орындап, айна-тарақ, алқа-сырға, шашбау-шолпы секілді бұйымдарды сыйға тартады. Бұдан бөлек, наурызда ұзақ жасаған, көпті көрген, жасы келген қарияларға құнарлы тағам түрлерін араластырып, ұсақтап, шайнамай-ақ жеуге ыңғайлап «Белкөтерер» тағамы дайындалады.
«Тоқсан көремін деген жасым ба еді?
Быламық ішейін деген асым ба еді?» – деп баяғы қариялар айтпақшы, бұл тағам әрі жұмсақ, әрі дәмді, нәрі мол қазы, сарымай, жент, қымыз, ақ ірімшік, бал тағы сол сияқты тағамдардан әзірленеді. Жастар жағы үлкендерден батасын алып, ризашылығына бөленіп жатады.
Міне, осылайша күн мен түннің теңелген шағында, ұлыстың ұлы күнінде әдемі салттарымыз бен әсем дәстүрлеріміз жаңғырып, әз-Наурыз жарасымды жақсылықпен, ерекше ықыласпен тойланады.


Жаңалықтар
21 наурыз 2018 ж. 1 181 0

Ұқсас жаңалықтар:

title
Батамен ел көгерер
 Руханият
title
ҰЛЫСТЫҢ ҰЛЫ КҮНІ ҰЛЫҚТАЛДЫ
 Руханият
title
Қызылордада алғаш рет Көрісу күні өтеді
 Жаңалықтар
title
БЕСІКТІҢ құты ҚАШТЫ МА?
 Руханият
title
Қазақстанда бензин бағасы тағы да қымбаттады
 Экономика
Пікір қалдыру

PDF нұсқалар мұрағаты

№42 (9825)

28 мамыр 2022 ж.

№41 (9824)

24 мамыр 2022 ж.

№40 (9821)

21 мамыр 2022 ж.

Хабарландыру

Қызылорда облыстық жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасын Ғабит Жаңабаев басқарады

27 сәуір 2022 ж. 736

Қызылорда облысы әкімі аппаратының басшысы тағайындалды

27 сәуір 2022 ж. 1 168

Хабарландыру

31 қаңтар 2022 ж. 1 527

Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 30 жылдығына арналған жас жазушылар мен ақындар арасында өтетін «Ұлы дала» республикалық шығармашылық байқауы туралы

12 қазан 2021 ж. 5 951

Әлем

Тоқаев қайта сайланған Франция президенті Макронды құттықтады

Тоқаев қайта сайланған Франция президенті

25 сәуір 2022 ж.
«Сабасына түсер»: Медведев НАТО-ға қосылмақ болған тағы 2 елге сес көрсетті

«Сабасына түсер»: Медведев НАТО-ға қосылмақ

15 сәуір 2022 ж.
Қазақстандықтар бүгіннен бастап Кореяға визасыз бара алады

Қазақстандықтар бүгіннен бастап Кореяға визасыз

01 сәуір 2022 ж.

Сұхбат

Өнер ордасының бәсі биік
24 тамыз 2021 ж. 2 664

Өнер ордасының бәсі биік

Жаңалықтар мұрағаты

«    Қыркүйек 2024    »
ДсСсСрБсЖмСбЖс
 1
2345678
9101112131415
16171819202122
23242526272829
30 

Copyright © 2022. «Жалағаш жаршысы» газеті сайтында жарияланған барлық мақалалар мен фотосуреттердің авторлық құқықтары қорғалған. Басылым бетіндегі материалдарды пайдаланған жағдайда сілтеме жасалуы міндетті.

Меншік иесі: «Сыр медиа» ЖШС.

Яндекс.Метрика