Әжем ақырындап өз бөлмесінен шығып, қонақ бөлмеге кіріп келе жатты.
Қонақ бөлмеде немересі мен келінінің дауыстары шығып тұрған еді:
Келіні:
– Балам, дастарханға отыр, сорпаңды құйып қойдым, суытпай ішіп ал!
Қонақ бөлменің бір бұрышындағы өзінің ауылдан алып келген көрпесінің үстіне отырған әжесін көрген немересі:
– Әже, кел бірге тамақ жейміз! - деді.
Қарт апа бір күрсініп алып:
– Үйдің отағасы келмей тұрып дас­тарқанға отыруға болмайды. Әкеңіз келсін, бірге жейміз, бұйырса!.
Келіні:
– Ойбаай, апа! Бұл әдеттердің за­маны өтті, ескірді. Қазіргілер кім аш болса дастарханға отырады, балаңыз келіп өзі жей береді, – деді қарт ана.
– Қызым, адамдардың өз әдебі секілді үйдің де өз әдебі, заңдары бар.
Немересі шыдай алмай, сөзге араласып:
–Ой, әже, не ол үйдің әдебі? – деді.
Қарт апа былай деді:
– Біз кішкентай кезімізде әкеміздің алдында дұрыс отыруды үйренетін едік. Үйде ата-анамыздың алдында аяғымызды созып отырмайтынбыз, үлкен­деріміз сөйлесіп отырғанда олар рұқсат бермегенше сөзге араласпайтынбыз. Бөлмеге үлкенде­ріміз келгенде орын беретінбіз. Әкеміз дастарханға отырмай тұрып біз ешқашан отырмайтын едік. Әкеміз келіп: «Бисмилла, ал келіңдер!» деп айтатын. Барлығымыз жүгіріп келіп отыра қалар едік. Соңында дастархан батасы оқылатын. Отбасымен жеген тамақтан дәмді тамақ бола ма, құлыным! Бұл дастархан әдебі.
Немересі:
– Ой, әже, бұлардан стресс бол­майсыз ба?! – деді.
– Жоооқ, құлыным! Біздің заманы­мызда құрмет болған жерде махаббат бірге жүретін. Махаббат болған жерде қайдан стресс болсын. Тамақ дәм­ді, ұйқы тыныш. Білесің бе, мен стресс деген сөзді осында, қалаға келіп үйрендім.
Біздің ауылымызда ақылында ке­міс­тігі бар бір бала болатын. Бәрі оны «Жынды, Ибрахим» дейтін. Ол кезде сол жынды Ибрахимде стрессіз, бақытты болатын. Кешке дейін көшеде балалармен ойнайтын, қарны ашса бір есікті қағатын. Қай есікті қақса да, оны үй иелері тойғызып жіберетін еді. Шашы өсіп кетсе шаштараз шашын қиып қоятын. Хамамшы оны шомылдырып тұратын. Жұма күндері ауыл кісілері оның қолынан ұстап, намазға апаратын. Ешкім оны кемсітпейтін.
Қазір ешқандай нәрсеге құрмет қалмады. Қарашы, үйлерге де құрмет жоқ! Кеш болса да перделер жабылмаған, барлық үйдің іші көрініп тұр, бірақ ешкім ұялмайды.
Біз кеш батпай тұрып, перделерді жауып, жарықтарды қосатын едік. Перде жабық болса да үстімізді ауыстыруға ұялып, жерге шөгіп ауыстыратынбыз. Сырттан көлеңкеміз көрініуін ойлап ұялатын едік, – деді қарт ана.
Осы кезде беті қызарған келіні ақырындап тұрып перделерді жапты.
– Үйдің әдебі пердесінің жабылып жабылмағанынан белгілі болады, – деді кейуана.
– Үйдің алдына ешкім іш киімін асып қоймайтын, көршілерден ұялатын. Мен кішкентай кезімде шалбарымды үйдің алдына іліп қойған едім, анам келіп:
– Қызым, әкең бүгін аулаға шыққан сенің шалбарың ілулі тұрған, қалай ұялғанымды білсең ғой. Екінші рет ортаға ілме, үйдің артына іл, үстінен жұқа мата іліп қой, – деді. Мен ол кезде 12 жаста едім. Қазір қалай? Өткенде балконға шығып едім, қарсыдағы көршіміз барлық кірін асып қойыпты, ұялғанымнан ішке кіріп кеттім.
Үйдің тағы бір әдебі бар, ең маңыздысы да осы.
Үйдегі жағдай ешқашан сыртқа шығарылмайды: жегеніміз, ішкеніміз, әңгімелер, ұрыстар... Бұл да үйдің бір әдебі, ешкімге айтылмайды. Сол үшін үй ішіндегі мәселелер оңай шешіледі. Пайғамбарымыз да, әсіресе әйелімен күйеуі арасындағы әңгімелер ешкімге айтылмайды, бұл күнә болып табылады деген хадистер айтқан, солай емес пе «Ләйлам!», – деді келініне...
Ләйлә ұялыңқырап:
– Иә анашым!, – деді ақырын да­уыс­пен.
– Әже, қазір фейсбук деген нәрсе бар,­ адамдар ресторанда отырғанын, не жегенін суретке түсіріп мындаған адамға көрсетеді! – деді немересі.
– Құлыным-ау, сен не айтып отыр­сың? Ақыр заман жақындап қалды ма? Үйлер тыр жалаңаш қалды ма? – деді көзі жасқа толған ана:
– Біз отағамыздың алдында бірге­ жүруге ұялатын едік, жесірлер бар,­ тұрмыс құралмайтын қыздар бар. Олар­дың көңілдерін жаралағымыз келмейтін. Отағамыздан бір қадам артта жүретінбіз.
Қазір көшеде ұрысып тұрады, сүйісіп тұрады жастар...
Әрине, ар-ұят болмаған жерде мейірім де қалмайды. Үлкендерімізге құрмет етсек, бұл үйіміздің берекеті болатын. Үйдің ұяты жабылған перделер болатын. Ал Махабаттың ұяты жасырыну. Көздің ұяты көзде. Дененің ұяты жабық киімдер. Ұялу, ар-намыс иманнан келеді, – деп қарт ана сөзін аяқтады.
Келіні:
– Дұрыс айтасыз, анашым. Біз ар-намысымызды ұмыттық, – деді.
Немересі қасығын ақырындап қойып:
– Мен әкем келгенде тамақ жеймін, анашым! – деді.
Әжесі айтқан сөздерінің келіні мен немересіне әсер еткенін байқап, Құдайға шүкір деді.