Еңбек және соғыс ардагері, бұрынғы партия қызметкері, соғыстан кейінгі ауыр жылдары Жалағаш ауданындағы екі колхоз төрағасы, қос мекеме басқарған, №15 кәсіптік техникалық училищенің материалдық техникалық оқу базасының нығаюына елеулі үлесін қосқан Әсейбілда Тайбасаров жайында бірі білсе, бірі білмейді. Ал өмірі өнегеге толы атпал азаматтардың саналы ғұмырын кейінгі буынға үлгі ету – бізге міндет.

Әсейбілда Тайбасаров сол оқу орнының директорының шаруашылық жөніндегі орынбасары болып, өмі­рінің соңына дейін училищенің оқу шаруашылығын басқарды. Жалағаш ауданының өсіп-өркендеуіне де елеулі еңбек етті. Мен атпал азаматтың өмір деректерін, соғыстағы, бейбіт еңбектегі қажырлы жұмысын жинақ­тадым. Ол кісімен қызметтес бол­ған екі-үш адаммен кездесіп сөй­лестім. Қызылорда облысының мә­дениет, архивтер және құжаттама бас­қар­ма­сынан архивтік мәліметтер алуға да қол жеткіздім.

Әсейбілда Ізімбайұлы 1917 жылы бұрынғы Карл Маркс ауылдық кеңе­сіне қарасты Қызыл Ту колхозында (қазіргі Бұқарбай батыр ауылы) қара­пайым шаруа отбасында туған. Дүниені дүр сілкіндірген Қазан төң­керісінің құрдасы. Жаңа қоғамның талабына сай ауылдағы бастауыш мектепті бітірген.

1929 жылдан бастап колхозға мүше болып еңбекке араласа бас­тайды. Қызыл Ту колхозының мүшесі, колхозда есепші, колхоз төрағасының хатшысы болып жұмыс атқарған. 1934 жылдың қыркүйек айында Қызылорда қаласындағы екі жылдық педкурсқа түсіп, оны 1936 жылы бітірген.

1936 жылдан 1939 жылдың қыр­күйек айына дейін Қызыл Ту колхо­зын­дағы бастауыш мектепте мұғалім болып ұстаздық қызмет атқарды. 1939 жылдың қыркүйек айында Отан алдындағы борышын өтеу үшін әс­керге аттанды.

Атақты “Моноргейм” бекінісін алу­дағы қырғын шайқасқа Әсекең де қа­тысқан. Әлі де финдермен болған соғыс тарихи, саяси тұрғыда толық зерттелмей, оқырмандарға жете бер­меген себеп-салдарына түсінік беруді жөн көрдім.

Кеңес одағы Солтүстіктегі көршісі финдермен өзара көмектесу ұсынысы бойынша Балтық теңізіндегі Хонко портын Кеңес одағына 30 жылға жалға беруін, оның орнына жер кө­лемі екі есе көп Кореяны және Бал­тық теңізінде бірнеше аралдарды фин­дерге беруге қойған талабына фин үкіметі келісім бермеді. Оның үстіне Герман фашизмі 1939 жылдың 1 қыркүйегінде Польшаны басып алып, Вермақтың бақайшақтарына дейін қа­руланған армиясы Кеңес одағы ше­ка­расына жақындай түскен еді. Гер­маниямен келісімге келген финдер одақ­тастарына сенімді болатын.

Революция бесігі болған Ленин­град, финдерден небәрі 32 шақырымда болатын Кеңестер одағы оларды әрі жылжытты. Мақсаты Балтық теңізінің Корелия мойнағындағы Хонко пор­тын солтүстік шекараны теңізден қорғау болатын. Кеңестер Одағы та­лаптарын орындамаған финдерге 1939 жылдың 30 қарашасында май­дан ашуға мәжбүр болды. Нәти­же­сінде Қызыл армия орасан адам шығынымен Ленинградтан 32 шақы­рым қашықтағы шекараны мақсатты межеге дейін жеткізді. Хонко порты 30 жылға жалға алынып, 1940 жылдың 12 наурызында екі мемлекет бейбітшілік келісім-шартын қабылдады.

Менің КСРО-Фин соғысының шығу себебін тәптіштеп жазып отырғаным, сол жылы Кеңес үкіметі «Жалпыға бірдей ер азаматтарды міндетті әс­керге шақыру» заңын қабылдаған бо­латын. Осы заңның негізінде сол заманның құрақтай болып өсіп келе жатқан жас толқын ерлері осы соғыста опат болған еді.

Шайқастан аман шыққан Әсекең 1942 жылдың басынан екінші май­дан, яғни Ұлы Отан соғысына Ленин­градты қорғау шайқасына 12-ші артилерия дивизиясына взвод ко­ман­­дирінің орынбасары болып қа­тысқан. 1943 жылдың соңында ауыр жарақаттанып, Саранск қа­ла­­­сындағы 3051 эвогоспитальде ем­дел­ді. Жазылып шыққаннан кейін Ко­ломин қаласындағы әскери зауыт­ты күзететін взвод командирінің орын­ба­сары болып қызмет атқарды.

Әскери комиссия Әсекеңді еліне барып, денсаулығын түзетуге шешім шығарады. Елге келген бұрынғы педагог саяси қызметкер ретінде сауатты, орыс тілін жақсы меңгерген Әсекеңді аудандық партия комитеті нұсқаушылық қызметке қабылдайды. Бұл қызметті 1944 жылдың қазан айына дейін атқарады. Қайтадан майданға шақырылып, 52 гвардиялық дивизия құрамында соғысқа қа­ты­сып, жеңісті Берлинде қарсы алады. Әскери қызметін Германияда 1945 жылдың қарашасына дейін жал­ғас­ты­рып, сол жылдың соңында елге оралған.

Ол 1946 жылдың қаңтарынан қара­шасына дейін Жалағаш аудандық партия комитетінде нұсқаушы болды. 1946 жылдың қарашасынан 1949 жыл­­дың наурызына дейін Жалағаш аудандық партия комитетінің әскери бөлімінің меңгерушісі қызметін ат­қарды. Бұл бөлім өз міндетін орындап, қысқарғаннан кейін Жалағаш ау­дан­дық партия комитетінің ауыл ша­руа­шылық бөлімінің нұсқаушысы қыз­метін 1951 жылдың ақпан айына дейін атқарған.

Атпал азамат 1951 жылдың наурыз айынан бастап Жалағаш ауданының Карл Маркс колхозының төрағасына сайланған еді. Замандастары мен қыз­меттестерінің айтуынша, Әсекең тұлғасына қарай, мінезіне сай, аққөңіл, ақжарқын, досқа адал, ағайын-туыс­қа бауырмал, әр істі байыбымен ше­шеді екен. Жаны таза, қолы адал, халықпен жұмыс істесе білетін, қан­дай қызметте болсын, қоғамның, мем­лекеттің мүддесін бірінші кезекке қоятын, орындаушылық тәртіпті қатаң сақтайтын өз міндетіне берілген, хал­қына қамқоршы кісі еді. Дүниеге қы­зықпайтын. Берекесіз істерге бар­майтын, көпшіл азамат болатын деп Әсекеңнің қадыр-қасиетін айтатын еді әріптестері.

Сөзім дәлелді болу үшін Карл Маркс колхозының төрағасы болып тұрғанда Әсекеңнің үстінен жазылған «домалақ арызды» аудандық партия комитетінің тапсырмасымен тексеру жүргізген аупарткомның ауыл шаруа­шылық бөлімінің нұсқаушысы, ау­дан тарихын жетік білетін Жайық Есір­кепұлының «Аманат» кітабынан үзінді келтіруді жөн көрдім.

1952 жылдың мамыр айында ау­дандық партия комитетінің бірін­ші хатшысы Бисенбин Карл Маркс атындағы колхозда тоқтамай тұр­ған дауды шешуге Есіркепов жібе­рілсін депті. Осыдан бұрын екі рет тексеруге барғандардың жасаған қоры­тын­ды­сы­на тоқтамаған «арызқойлар», жоға­рыға үшінші рет тағы жазған. Үлкен жолдың бойындағы Қызыл Ту, Карл Маркс атындағы колхоздарынан бі­рік­кен үлкен шаруашылық болатын. Әсіресе арыз жазып, бір-бірін қуда­лау, басшыларына ашкөздікпен қа­райтындар көбірек кездесетін. Кол­хозға барғаннан кейін адамдармен жеке-жеке сөйлесуге тура келді. Колхоз төрағасы Ә.Тайбасаров оқуға кеткен жерінен шақырылды. Арызда төраға, ферма меңгерушісі Смайловпен бір­лесіп, 19 бас сиырды Қызылордаға апарып саттырды. 40 бас ірі қара майдаланып кетті. 25 тонна күрішті кіріске алмай колхоз қоймасында сақтап, оңды-солды таратып жа­тыр. Колхозшылардың жазылған заем об­­­ли­гацияларын бухгалтер М.Кіребаев толық таратпаған деген сияқты мә­ліметтер бар. Оның үстіне бұл іске ау­дандық партия комитетінің бө­лім мең­герушілері де байланысты де­лінген.

Бұл арызды Мәскеуге Бүкілодақ­тық Мемлекеттік Бақылау Кеңесінің төрағасы А.А.Андреевке тікелей жол­даған. Орталық партия комитетінің бірінші хатшысы Ж.Шаяхметовтің, об­­лыстық партия комитетінің бірінші хатшысы Бекталеевтің бұрыштама қолдары бар.

Жоғарыдағы деректерді біртіндеп зерттей келгенде, колхоздың асыл­тұқымды айғырын астыртын сат­тыр­ды, оқуға кетерде 30 мың сом ақшаны Тайбасаров заңсыз алып кетті дегендері өтірік болып шықты. Ферма бастығы Смайловқа тағылған кінә дәлелденбеді. Көптеген колхоз­шылардың түсініктемелерінде арыз­дағы фактілерге өздерінің қатысы жоқ­тығын, басшыларының адалдығы айтылып, заемдарын өздері алған болып шықты. Қарақұмға ерте көшуіне байланысты 6 адамның қолына обли­гацияның тимегені анықталды.

Халық қалаулысы болған Айым­күл Ізтілеуованың да бірлікке ша­қыр­­ған сөзі «домалақ арыз» жазу­шы­лардың бетпердесін ашты. Колхоздың тексеру комиссиясының төрағасы тек­серу барысында бастан-аяқ қатысты­рылды. Тексеру біткеннен кейін әуелі басқарма мәжілісінде, онан кейін бастауыш партия ұйымының жина­лы­сында және колхозшылардың жалпы жиналысында, тексеру қорытындысы баяндалып, арыз түгелдей оқылды. Сөйтіп басқарма мүшелерін, тексеру комиссиясын және арыз жазып қоймай жүрген мүшелерін «күдіктілерді» ау­дан­дық партия комитетінің бюро­сына бірге алып келіп, есеп бердім. Тексеру қорытындысы дұрыс дәлелді болып шықты да бюрода айтыс-тартыс бол­мады. Арыздағы көптеген фактілер өтірік жазылғаны айтылып, бірқатар кемшіліктер болғаны көрсетіліп, жо­ға­рыға жауап хат жазылды деп қоры­тындылайды.

Жайық Есіркепұлы сол бір айтыс-тартысқа толы заманда Карл Маркс колхозының төрағасы Әсейбілда Тай­басаровтың үстінен жазылған «дома­лақ арызды» тексеру кезінде әділ­дікпен шешуде іскерлікпен күш салған. Осындай қиянатты төзімділікпен кө­терген менің кейіпкерім, колхоз тө­ра­ғасы Ә.Тайбасаровты 6 жыл май­дандағы және бейбіт еңбектің каhарманы деуге болады. Халық пен басшылықтың сенімінде болған Әсекең Карл Маркс колхозын 1954 жылға дейін басқарып, 1954 жылдың мамыр айында Таң колхозының тө­ра­ғасы болып сайланған. Кейіннен ау­дандағы кесек құю зауытының және май зауытының директоры қызметін атқарған.

Екі майданның ері 1969 жылы дүниеден өтті. Құдай қосқан қосағы Шарипа жеңгей екеуі 5 ұл, 5 қызды дүниеге әкеліп, тәрбиелеп өсірген. Арасында бұл дүниеден өткендері де бар. Қалғандары кең байтақ елімізде тәуелсіз мемлекеттің өсіп-өркендеуіне елеулі еңбек сіңіруде. «Әке көрген оқ жонар» деген осы шығар, сірә.